اعصاب ، استخوان‌ها و مفاصل
استئوآرتروپاتی نوروپاتیک یا همان پای شارکو یک فرایند التهابی است که بر بافت‌های نرم ، استخوان‌ها و مفاصل پا یا مچ پا تأثیر می‌گذارد.
پای شارکو بالقوه می‌تواند یک شرایط محدود کننده حرکت را ایجاد کند که در برخی موارد می‌توان از آن جلوگیری شود.
برای درک بهتر خطرات ابتلا به این بیماری و خواندن نکاتی درباره رفتارهای پیشگیرانه که می‌تواند از ابتلا به پای شارکو جلوگیری کند و یا روند پیشرفت آنرا متوقف کند در ادامه مطلب با ما همراه باشید.
پای شارکو چیست؟
پای شارکو می‌تواند در اثر بی حسی کامل ، یا تقریباً کامل در یک یا هردو پا ایجاد شود. این وضعیت باعث آسیب پذیر شدن استخوان‌های پا میشود و در نتیجه آنها را مستعد آسیب‌هایی مانند شکستگی و دررفتگی می‌کند. در نتیجه بی حسی بوجود آمده ، درد ناشی از شکستگی و دررفتگی و سایر آسیب‌های احتمالی، ممکن است احساس نشود و منجر به آسیب‌های بیشتر در راه رفتن و ایستادن شود.
با ضعیف شدن استخوان‌ها ، مفاصل پا می‌توانند دستخوش تغییراتی مانند دررفتگی ، جابجایی و تخریب شوند و شکل پا را تغییر دهند . شکل حاصل از آن به عنوان پای گهواره‌ای شناخته میشود. چراکه یک قوس به سمت پایین ایجاد میشود که ظاهری مانند قسمت پایین گهواره دارد.
پای شارکو همچنین می‌تواند منجر به بروز زخم‌هایی در ناحیه پا شود که بهبودی آنها مشکل و زمانبر است.
این بیماری اگر درمان نشود می‌تواند منجر به تغییر شکل شدید ، ازکارافتادگی و حتی قطع عضو شود.
علائم پای شارکو
ابتلا به پای شارکو در سه مرحله درگیری رخ می‌دهد.
مرحله اول : تکه تکه شدن و تخریب
این مرحله حاد ، اولین مرحله از ابتلا به بیماری است و با علائمی مانند قرمزی و تورم قابل توجه پا و مچ پا مشخص میشود و در صورت لمس و مقایسه با پای دیگر احساس تورم و گرمی شدید قابل مشاهده است.
در این مرحله درون اندام ، تورم بافت نرم و شکستگی استخوان‌های کوچک رخ می‌دهد که نتیجه آن از بین رفتن مفاصل و استخوان‌های اطراف است. این فرآیند ثبات مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث ایجاد دررفتگی میشود. این تأثیر در مورد استخوان‌ها به حدی مخرب است که ممکن است حالت ژله مانند و کاملاً نرم پیدا کنند. در طی این مرحله ممکن است قسمت کف پا ظاهری مسطح و یا گهواره‌ای پیدا کند و یا حتی امکان دارد برجستگی‌های استخوانی نیز در کف پا ظاهر شوند. در صورت عدم درمان عبور از این مرحله ممکن است تا دوسال طول بکشد.
مرحله دوم : انعقاد و به هم پیوستگی
در طی این مرحله ، بدن تلاش می‌کند آسیب‌های ایجاد شده در مرحله اول را التیام بخشد . تخریب استخوان‌ها و مفاصل کندتر می‌شوند و در نتیجه تورم ، قرمزی و گرمی کمتری ایجاد میشود.
مرحله سوم : بازسازی
در طی مرحله سوم و آخر ، استخوان‌ها و مفاصل پا بهبود می‌یابند اما متاسفانه ، آنها به حالت قبلی یا شکل اولیه خود باز نمی‌گردند . در حالی که دیگر خطر جدی، پاها را تهدید نمی‌کند ، اما اغلب در یک وضعیت تغییر شکل یافته و بد فرم باقی خواهند ماند و حتی ممکن است به دلیل این تغییر شکل ، پا مستعد ایجاد زخم‌ها و آسیب‌هایی باشد که منجر به تغییر شکل بیشتر و حتی قطع عضو شود.
علت‌های بوجود آمدن بیماری پای شارکو
پای شارکو در افرادی رخ می‌دهد که دچار بی حسی در مچ پا و یا پاهای خود شده‌اند. از دست دادن حواس نتیجه نوعی آسیب عصبی است که به آن نوروپاتی میگویند.
بیشترین گزارش بیماری پای شارکو به عنوان یکی از عوارض نادر بیماری دیابت ثبت شده است ، اما نوروپاتی محیطی می‌تواند تحت شرایط دیگری نیز اتفاق بیافتد. از جمله :
- دیابت
- سوء مصرف الکل
- سوء مصرف مواد مخدر
- جذام
- سفلیس
- سرنگومیلیا
- فلج اطفال
- عفونت ، تروما ( ضربه ) ، و یا هرگونه آسیب به اعصاب محیطی
- ایدز
- پارکینسون
- شرایط التهابی مانند سارکوئیدوز یا پسوریازیس
تشخیص بیماری پای شارکو
در مرحله یک تشخیص بیماری سخت است و احتمال تشخیص آن پایین است چراکه دقت اشعه ایکس کمتر از آسیب‌های در حال وقوع است. به همین دلیل است که توصیه میشود اگر شرایطی مشابه آنچه ذکر شد دارید حتماً آنرا با پزشک خود درمیان بگذارید. درمراحل بعدی که بیماری پیشرفت می‌کند فناوری‌های تصویر برداری مانند MRI و X- ray می‌توانند مفید واقع شوند.
علاوه بر اینها پزشک با تجزیه و تحلیل علائم ، معاینه فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی و آزمایشات ، نوروپاتی را بررسی می‌کند.
- آزمایش مونوفیلامنت ، که حساسیت به فشار و لمس را در رشته‌های عصبی بزرگ تجزیه و تحلیل می‌کند.
- تست pinprick ، که توانایی احساس درد را ارزیابی می‌کند.
- آزمایش با دستگاه نورومتر ، که اختلال عملکرد اعصاب محیطی مانند نوروپاتی دیابتی را مشخص می‌کند.
- پزشک همچنین میزان رفلکس تاندون‌ها را آزمایش کرده و میزان پاسخ و قدرت ماهیچه‌ها در ساق و پا را تجزیه و تحلیل می‌کند.
تصاویر پای شارکو
درمان پای شارکو
شیوه درمان بیماری پای شارکو در مراحل اولیه به سمت کاهش تورم و گرما در ناحیه و همچنین بی حرکت گذاشتن پا است. از بین بردن هرگونه فشار و وزن مازاد برای جلوگیری از آسیب اضافی مهم است. گاهی اوقات از این عمل به عنوان آف لودینگ نامبرده میشود.
چندین روش درمانی غیر جراحی با فناوری نه چندان پیشرفته برا پای شارکو وجود دارد که روند پیشرفت بیماری را می‌تواند متوقف کند. این موارد عبارتند از :
- پوشیدن آتل محافظ ، بریس مخصوص راه رفتن و یا کفش‌های مخصوص راه رفتن
- به حداقل رساندن فشار و وزن متحمل توسط پای آسیب دیده بوسیله صندلی چرخدار ، عصا یا اسکوتر پیاده رویی
- استفاده از بریس های هوشمند و اتوماتیک برای اصلاح حرکت و تراز بودن پا
- استفاده از قالب گچی مخصوص که برای پای بیمار ساخته شده است.
این درمان‌های حمایتی ممکن است برای چندین ماه یا بیشتر مورد نیاز باشد. در این مدت شما باید مرتباً به یک پزشک مراجعه کنید ، که پیشرفت بیماری را تحت نظر داشته باشد. برای مثال اگر یک پای شما درگیر بیماری شده است ، پای دیگر شما باید دائماً از نظر فیزیکی و علائم تحت معاینه باشد.
پس از طی شدن فرآیند درمان باید از کفش‌های درمانی یا کفش‌های دیابتی استفاده کنید تا از احتمال عود مجدد بیماری و ابتلای مجدد به پای شارکو جلوگیری شود.
عمل جراحی پای شارکو
اگر پای شما به طرز قابل توجهی تغییر شکل داشته باشد و پزشک شما از تأثیر درمان‌های حمایتی که در بالا ذکر شد نا امید شود ممکن است به شما جراحی را توصیه کند. همچنین درصورت درگیری با زخم‌های مزمن که بهبودی نمیابند نیز این گزینه به شما پیشنهاد شود. تکنیک‌های جراحی استفاده شده عبارتند از :
- استئوتومی ترمیمی ، در این روش که از آن به عنوان جراحی بازآرایی استخوان نیز یاد میشود ، با کوتاه کردن یا طولانی کردن استخوان پا یا مچ پا تراز لازم برای استخوان و توان لازم برای حمایت از مفاصل را فراهم میاورند. در این روش جراح برای کوتاهی استخوان آن را برش می‌دهد و برای افزایش طول ، یک قطعه گوه مانند به آن می‌افزاید.
- جوش دادن مچ پا ، در این روش با استفاده از ابزارهای خاص مانند پیچ‌ها ، نیلها و پلاک های مخصوص حرکت را در مفصل مچ پا محدود می‌کنند و اصطلاحاً آنرا قفل می‌کنند.
- اگزوستکتومی ، این روش برای حذف برجستگی کف پا است که ممکن است باعث ایجاد زخم شود.
- قطع عضو و اتصال پروتز ، در این روش پا و یا بخشی از پا به تشخیص جراح قطع میشود و با پروتز جایگزین میشود.
سؤال :
در یک بیمار ناشناس در چه مرحله‌ای از مشاهده علائم عمل جراحی ضرورت می‌یابد.
پاسخ :
جراحی معمولاً در صورت بروز زخم فشاری به دلیل برجستگی‌های استخوانی انجام میشود . در این عمل بافت مرده و استخوان زیرین ایجاد کننده زخم نیز برداشته میشود.
برخی جراحی‌ها نیز برای ایجاد ثبات در مفصل انجام میشود ، مانند جراحی جوش دادن مچ پا و در پایان برخی از افراد با روش‌های معمول به درمان پاسخ نمی‌دهند و در نهایت با تغییر شکل شدید و عفونت مواجه می‌شوند. در این افراد جراحی قطع عضو یک گزینه ضروری محسوب میشود و جراح باید بخشی از پا و یا حتی کل پا را قطع و با پروتز جایگزین کند تا از تحمیل هزینه‌های اضافی به بیمار جلوگیری شود و سطح کیفیت زندگی بیمار بهبود یابد.
جلوگیری از پیشرفت پای شارکو
در برخی موارد نکاتی درباره این بیماری وجود دارد که در صورت رعایت کردن از پیشرفت بیماری جلوگیری میشود:
- اگر مبتلا به دیابت هستید همواره میزان قند خون خود را رصد کنید و مقدار آنرا در میزان طبیعی کنترل کنید تا از آسیب به اعصاب جلوگیری شود.
- اگر در معرض خطر نوروپاتی هستید ، برای مثال در افراد دیابتی ، باید تا حد امکان از انجام فعالیت‌هایی که امکان آسیب یا ضربه به پاها را افزایش می‌دهند مانند فوتبال جلوگیری کنید.
- به صورت روزانه خود را معاینه کنید و وجود علائم اولیه را بررسی کنید.
- اگر دچار سو مصرف الکل و یا سایر مواد مخدر هستید ، از برنامه‌های چند مرحله و یا محیط‌های توانبخشی استفاده کنید تا به جلوگیری از رفتارهایی که باعث تشدید بیماری پای شارکو میشود کمک کند.
- دستور عمل‌ها و راهنمایی‌های پزشک خود را جدی بگیرید و دوره‌های معاینه حرفه‌ای داشته باشید.
در پایان دقت کنید که پای شارکو یک وضعیت بالقوه ویرانگر است اما در برخی موارد می‌توان از آن جلوگیری کرد. از جمله مواردی که در روند این بیماری بسیار اهمیت دارد تشخیص زود هنگام است ، چراکه در مراحل اولیه با درمان‌های بسیار ساده‌تر و حمایتی می‌توان تا حد زیادی آن را کنترل کنید .