مقایسه‌‌ی زخم‌های وریدی و زخم‌های شریانی
زخم‌های عروقی زخم‌هایی روی پوست هستند که در نتیجه گردش خون غیرطبیعی در بدن از جمله علل شریانی و وریدی ایجاد می‌شوند. برآوردها حاکی از آن است که 3 تا 5 درصد از افراد بالای 65 سال دارای زخم عروقی هستند. طبق داده‌های تا سال 2018، تقریباً 70-20 درصد از مبتلایان به بیماری شریان‌های محیطی، زخم‌های مزمن دارند. از آنجایی که زخم‌های شریانی ممکن است کمتر تشخیص داده شوند، متخصصان این نظریه را مطرح می‌کنند که تعداد زخم‌های مزمن ایجاد شده به دلیل نارسایی شریانی در واقعیت بیشتر است.
دو نوع زخم مزمن وجود دارد که با بیماری‌های قلبی عروقی مرتبط هستند: زخم‌های شریانی که به آنها زخم‌های ایسکمیک هم گفته می‌شود، و زخم‌های وریدی که به آنها زخم‌های استاز نیز می‌گویند. در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، زخم‌های وریدی زمانی ایجاد می‌شوند که کبودی یا خراشیدگی رو به وخامت باشد و پوست به دلیل خون ناکافی تخریب شود.
زخم‌های شریانی و زخم‌های وریدی معمولاً با هم اشتباه گرفته می‌شوند. زیرا اغلب هر دوی این زخم‌ها در اندام تحتانی و روی پاها بروز پیدا می‌کنند. هر دو زخم، اغلب از جراحتی کوچک ناشی می‌شوند، مثل برخورد انگشتان پا با اجسام یا کبودی پا. لازم است درمورد تفاوت‌های این دو زخم آگاهی داشته باشیم زیرا این زخم‌ها برای بهبودی به مراقبت‌های تخصصی نیاز دارند.
زخم‌های شریانی یا ایسکمیک
زخم‌های شریانی اغلب زمانی ایجاد می‌شوند که خونرسانی در قسمتی از بدن مختل شود. اصطلاح پزشکی برای جریان خون ضعیف، ایسکمی است. بنابراین نام دیگر این نوع زخم‌ها، ایسکمیک است. زخم‌های شریانی بیشتر در انگشتان، پاشنه‌ها یا مچ پا ایجاد می‌شوند.
مشخصه‌های زخم‌های شریانی یا ایسکمیک شامل:
- احساس درد که با بالا بردن پا تشدید می‌شود
- پوست براق، نازک و بدون مو در ناحیه‌ی زخم
- سرد بودن پوست هنگام لمس کردن آن
- ترشحات اندک
- زخم گرد با لبه‌های ناهموار
- گود بودن زخم
زخم‌های استاز وریدی
زخم‌های وریدی زمانی ایجاد می‌شوند که به دلیل عدم کارایی دریچه‌های عروقی، خون در رگ‌ها جمع شود و به قلب برنگردد. اصطلاح پزشکی برای گردش خون ضعیف، استاز است. بنابراین نام دیگر این نوع زخم‌ها، زخم‌های استاز وریدی است. این زخم‌ها اغلب بالای مچ پا ایجاد می‌شوند.
مشخصه‌های زخم‌های استاز وریدی شامل:
- احساس درد در پاها
- ورم پا خصوصاً در پایان روز
- تغییر رنگ پوست بالای مچ پا
لازم است هرروز ساق پا، قوزک‌ها و انگشتان پا را معاینه کنید، خصوصاً اگر به بیماری‌های قلبی مبتلا هستید. هنگام مراجعه به پزشک، کفش‌ها را دربیاورید و از پزشک بخواهید پاها را به دقت معاینه کند تا در صورت بروز زخم یا مشکلات احتمالی آن را تشخیص دهد.
اگر شما یا یکی از اطرافیانتان به زخمی مبتلا شده‌اید که ترمیم نمی‌شود، همین امروز به یکی از مراکز درمانی مراجعه کنید.
زخم وریدی
مشخصه‌های زخم
- کم‌عمق
- سطحی
- شکل غیرمعمول
- کوچک یا بزرگ
- دردناک به دلیل ورم، التهاب وریدی یا عفونت
- بروز زخم در ساق یا مچ پا
- ابتلا به درماتیت تماسی
- لکه‌های پوستی هموسیدرین
- لیپودرماتواسکلروز
عوامل خطرزا
- ترومبوز ورید عمقی
- نارسایی‌های احتقانی قلب
- رگ‌های واریسی
- عدم کارایی دریچه‌ها
- هر عارضه‌ای که منجر به ضعف عضلانی در اندام تحتانی شود
- سوء تغذیه
- چاقی
- عدم تحرک
- بارداری
زخم شریانی
مشخصه‌های زخم
- ضخامت زخم
- گود و تو خالی
- لبه‌های نرم زخم
- شکایت از درد هنگام شب؛ اگر پا را پایین‌تر از سطح قلب قرار دهید، ممکن است درد تسکین پیدا کند. مثلاً می‌توانید پاها را از لبه‌ی تخت آویزان کنید.
- استراحت و خوابیدن روی صندلی. این مسئله بر روند ترمیم زخم تأثیر منفی دارد.
- بیشتر در کناره‌های پا ایجاد می‌شود ولی ممکن است در هر قسمتی از ساق یا روی پا بروز پیدا کند
- دمای پایین اندام تحتانی هنگام لمس آنها
- رنگ‌پریدگی پوست اطراف زخم
- ریزش مو در ناحیه‌ی زخم
- ترشحات اندک
- زخم بستر دارای بافت قرمز گرانوله
- ممکن است منجر به بیماری عروق محیطی شود
عوامل خطرزا
- نارسایی‌های شریانی
- عدم کنترل دیابت ملیتوس و کنترل ضعیف گلیسمیک
- تحرک ناکافی مفاصل
- کفش نامناسب
- نرمال نبودن شکل پا، مانند بیماری پای شارکو
- رتینوپاتی (ضعف در بینایی)
- مشکلات کلیوی
- سابقه‌ی ابتلا به زخم
- افزایش سن
چطور زخم‌های وریدی، شریانی را از هم تشخیص دهیم
ممکن است تشخیص علت زخم ساق پا مشکل باشد. با این حال، برای تشخیص زخم‌های وریدی، شریانی و دیابتی راه‌هایی وجود دارد. این خبر بسیار خوبی است، زیرا بررسی و مطالعه‌ی نارسایی‌های شریانی و وریدی هزینه‌بر خواهد بود.
گاهی اوقات، علت ایجاد زخم، ترکیبی از بیماری‌های شریانی، وریدی و دیابت است. با این حال، زخم‌ها اغلب به یک دلیل مشخص ایجاد می‌شوند و راه‌هایی برای تشخیص آنها از هم وجود دارد.
سه گام در شروع ارزیابی زخم در پای بیمار:
- چک کردن نبض پا
- بررسی دردناک بودن زخم
- معاینه‌ی دقیق جراحت
گام اول: چک کردن نبض پا
روند ارزیابی زخم را با چک کردن نبض پا شروع کنید. می‌توانید این کار را با معاینه‌ی دستی انجام دهید. در بهترین حالت برای اندازه‌گیری نبض می‌توانید از قلم داپلر استفاده کنید؛ خصوصاً اگر امکان معاینه‌ی دستی برایتان وجود ندارد.
اگر صدای نبض بلند بود و در هر نبض، دو یا سه صدای جداگانه شنیده شد، یعنی رگ‌ها گرفتگی ندارند. این یعنی زخم، ناشی از کم‌خونی موضعی در عروق اندام‌های تحتانی نیست و ممکن است دلیل آن بیماری‌های وریدی و جراحات دیابتی باشد.
همچنین با استفاده از داپلر می‌توانید از احتمال ابتلا به بیماری عروق محیطی (PDA) مطلع شوید.
گام دوم: بررسی دردناک بودن زخم
معمولاً، زخم‌های شریانی بسیار دردناک هستند. زخم‌های وریدی با دردی جزئی در پاها همراه هستند، ولی معمولاً خود زخم دردناک نیست؛ مگر این‌که عفونت کرده باشد. جراحات دیابتی هم ممکن است با سوزن سوزن شدن بدن و بی‌حسی همراه باشد که ناشی از نوروپاتی محیطی است.
گام سوم: معاینه‌ی دقیق جراحت
لازم است لبه‌ها، عمق و محل زخم هنگام معاینه بررسی شود. زخم‌های شریانی و دیابتی شبیه به یکدیگر هستند و همزمان با هم بروز پیدا می‌کنند. ولی زخم‌های وریدی معمولاً با معاینات بالینی قابل تشخیص است.
حالا جزئیاتی پیرامون چگونگی تشخیص این سه زخم ارائه می‌دهیم.
علائم و نشانه‌های زخم‌های شریانی
معمولاً زخم‌های وریدی بسیار دردناک هستند. با این حال، لازم است در نظر داشته باشید که بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی این درد را حس نمی‌کنند.
زخم‌های شریانی مزمن، عمیق و گود هستند و لبه‌های زخم هموار و بالا آمده است. ناحیه‌ی اطراف زخم خشک و سرد است و پوست دچار ترک‌خوردگی می‌شود. ممکن است پا نبض نداشته باشد و یا نبض آن ضعیف باشد.
زخم‌های شریانی اغلب روی انگشتان پا، لای انگشتان، اطراف قوزک یا روی ساق پا بروز پیدا می‌کنند. زخم‌های مزمن ممکن است به شکل ایسکمی مزمن اندام تحتانی که انگشتان پا را درگیر می‌کند، بروز پیدا کنند.
زخم‌های مزمن شریانی به دلیل انسداد تدریجی شریان‌ها در طول زمان ایجاد می‌شوند. این زخم‌ها معمولاً در افراد مسن‌تر بروز پیدا می‌کنند. انسداد شریان‌ها، جریان خون را کاهش می‌دهد که در نتیجه منجر به بافت‌مردگی خواهد شد. درد ناشی از انسداد شریان‌ها با آویزان ماندن پا کاهش پیدا می‌کند؛ زیرا این کار میزان جریان خون را افزایش می‌دهد.
علائم و نشانه‌های زخم‌های وریدی
بیشتر زخم‌های وریدی در اندام تحتانی ایجاد می‌شوند. این زخم‌ها به دلیل نقص عملکرد دریچه‌های عروقی که باعث افزایش فشار در بافت پا می‌شود، بروز پیدا می‌کنند. زخم‌های وریدی، با ورم پا، رگ‌های واریسی و خشک شدن پوست همراه هستند.
زخم‌های مزمن وریدی، دارای ترشح هستند و لبه‌های آن کم‌عمق و ناهموار است. گاهی اوقات، جوراب یا شلوار بیماران به ترشحات زخم آغشته می‌شود.
زخم‌های وریدی معمولاً در نرمه‌ی ساق پا و قوزک بروز پیدا می‌کنند. نبض پا مشکلی ندارد ولی در صورتی که پاها ورم داشته باشند ممکن است گرفتن نبض مشکل باشد.
درد ناشی از زخم‌های وریدی، جزئی است و با بالا بردن پا این درد تسکین پیدا می‌کند؛ درست برخلاف زخم‌های شریانی که آویزان ماندن پا باعث کاهش درد می‌شود.
چطور می‌توان تشخیص داد بیمار مبتلا به دیابت به ایسکمی اندام تحتانی (CLI) دچار شده است؟
ممکن است بیماران مبتلا به دیابت که دارای زخم‌های دیابتی هستند به CLI شریانی نیز مبتلا باشند. در نتیجه، اگر نبض بیمار ضعیف است و زخم دارای مشخصه‌های CLI شریانی است، باید فوراً آزمایش ABI (شاخص پایی-بازویی) انجام شود.
اگر نبض قوی باشد، اولتراسوند شریانی احتمالاً به جای اترواسکلروز، کلسیفیکاسیون (تجمع بیش از حد کلسیم) دیواره‌های شریانی را نشان می‌دهد. کلسیفیکاسیون دیواره‌ی شریانی به شکل سایه‌ای سیاه در تصویربرداری‌های اولتراسوند مشخص می‌شود. بسته به این‌که این رسوبات روی کدام دیواره باشند، ممکن است این سایه روی کل شریان (اگر در دیواره‌های داخلی باشد) و یا تنها زیر شریان ( اگر در دیواره‌های عقبی باشد) مشخص باشد.
